မင္းလွခံတပ္က ၀ိညာဥ္မ်ား နားခိုရာ

မင္းလွခံတပ္အား ေဖေဖာ္၀ါရီလအတြင္းက ေတြ႕ရစဥ္။ ေအာင္ေဌးလႈိင္/ျမန္မာတိုင္း(မ္)

အခ်ိန္ကား ခရစ္သကၠရစ္ ၁၈၈၅ ခုႏွစ္၊ ႏုိ၀င္ဘာလ ၁၇ ရက္ေန႔။ ေနရာကား ဧရာ၀တီျမစ္
ျဖတ္ သန္း စီးဆင္းေနသည့္ ျမန္မာႏုိင္ငံအလယ္ပိုင္း မင္းလွအရပ္။ ျမန္မာဘုရင္၏ ေဒါင္းအလံ
တလူလူလြင့္ေနသည့္ မင္းလွခံတပ္ႀကီးကား တိတ္ဆိတ္စြာ။ စစ္သည္ရဲမက္တုိ႔ ရဲစိတ္ရဲမာန္
တက္ၾကြလ်က္၊ တုိင္းတစ္ပါးနယ္ခ်ဲ႕ရန္ကုိ လက္တု႔ံမေႏွး ခုံခံတုိက္ခိုက္ရန္ ခြန္အားျဖည့္တင္းလ်က္
ရွိၾကသည္။

မၾကာမီအခ်ိန္တြင္ မင္းလွခံတပ္တစ္၀ုိက္ အေျမာက္သံ၊ မီးေပါက္ေသနတ္သံ၊ ဓား၊ လွံ တုိ႔ျဖင့္
ထုိးခုတ္တိုက္ခိုက္ေနသံတုိ႔ ဘ၀ဂ္ညံလ်က္ရွိေတာ့သည္။ တတိယ အဂၤလိပ္ြ်ျမန္မာစစ္ပြဲအတြင္း
အျပင္းထန္ဆုံးတုိက္ပြဲျဖစ္ပြားခဲ့ရာ မင္းလွခံတပ္ကို စိတ္ကူးျဖင့္ ပုံေဖာ္ၾကည့္မိျခင္းျဖစ္သည္။
ညေနခင္း အလင္းေရာင္ေအာက္တြင္ ၿငိမ္သက္ ေအးခ်မ္းေနသည့္ မင္းလွခံတပ္ႏွင့္
ဧရာ၀တီျမစ္ျပင္သည္ အတိတ္သမုိင္းေၾကာင္းကို ေမ့ေဖ်ာက္ထားအ့ံ မထင္။
မင္းလွခံတပ္တုိက္ပြဲတြင္ က်ဆုံးခဲ့ၾကသည့္ သူရဲေကာင္း စစ္သည္ရဲမက္တုိ႔၏ ၀ိညာဥ္သည္
အနီးအနားတစ္၀ိုက္ ခုိနားလ်က္ရွိမည္။

မင္းလွခံတပ္အုတ္႐ုိးေပၚက ေသြးစက္မ်ား ေျခာက္ေသြ႕သြားလင့္ကစား စစ္သည္ရဲမက္တုိ႔၏
အားမာန္အျပည့္ တုိက္ပြဲ ေခၚသံမ်ားသည္ ခံတပ္နံရံမ်ားတြင္ စြဲ၀င္လ်က္ ရွိေပမည္။
အဂၤလိပ္ - ျမန္မာ တတိယစစ္ပြဲအေၾကာင္း ျပန္ေျပာင္းသတိရေစမည့္ မင္းလွခံတပ္သည္ကား
ဧရာ၀တီျမစ္ အေနာက္ဘက္ကမ္း မင္းလွၿမိဳ႕၌ တည္ရွိေလသည္။
အဂၤလိပ္တုိ႔အား ရြပ္ရြပ္ခြ်ံခြ်ံ ခုခံတုိက္ခိုက္ခဲ့သည့္ သမုိင္းျပယုဂ္ တစ္ခုလည္းျဖစ္သည့္ မင္းလွခံတပ္
သည္ မူလ အရြယ္အစားအတုိင္း မပ်က္မယြင္းရွိေနသည္ေတာ့ မဟုတ္ေပ။ ယေန႔အခ်ိန္တြင္
တုိက္ပြဲ၏ ဒဏ္ရာဒဏ္ခ်က္မ်ားေၾကာင့္ မဟုတ္ပါဘဲ မင္းလွခံတပ္ႀကီးက တစ္ပုိင္းတစ္စၿပိဳပ်က္
ေနခဲ့ၿပီျဖစ္သည္။

ခံတပ္၏ အတြင္းဘက္နံရံမ်ားႏွင့္ အျခား မ်က္ႏွာစာမ်ားသည္ ေကာင္းမြန္သည့္အေနအထား
ရွိေသာ္လည္း ျမစ္ဘက္ျခမ္းရွိ ခံတပ္ မ်က္ႏွာစာမူကား ယိုယြင္းလ်က္ရွိၿပီျဖစ္သည္။
အပိုင္းပုိင္း အစစၿပိဳက်ထားေသာ အုတ္႐ုိးမ်ားသည္ ျမစ္ကမ္းပါးတစ္ေလွ်ာက္ တြဲေလာင္းက်လ်က္၊
အခ်ဳိ႕အုတ္႐ုိး အပိုင္းအစမ်ားသည္ ျမစ္တြင္းသို႔ ထုိးက်လ်က္ရွိသည္။
ဧရာ၀တီျမစ္ကို မ်က္ႏွာမူလ်က္ရွိသည့္ ခံတပ္မ်က္ႏွာစာသည္ အုတ္႐ိုးပုံေဟာင္း တစ္ခုႏွယ္
႐ုပ္ဆင္းအဂၤါ ပ်က္စီးေနၿပီျဖစ္သည္။

"အရင္တုန္းကေတာ့ ခံတပ္က ျမစ္ကမ္းကေန သုံးေလးငါးဖာလုံေလာက္ ေ၀းတယ္။ တျဖည္းျဖည္း
ကမ္းပါးၿပိဳၿပီး ခုျမင္ရတဲ့အတုိင္း ခံတပ္ေျခအထိ ျမစ္ကမ္းပါးေရာက္လာတာပဲ။ ခံတပ္ရဲ႕ သုံးပုံ
တစ္ပုံေလာက္က ၿပိဳက်ထားၿပီ"ဟု မင္းလွၿမိဳ႕ခံတစ္ဦးျဖစ္သူ စာေရးဆရာ ေတာသားႀကီး
လူႏိုင္တစ္ျဖစ္လဲ အဘဦးခ်စ္လြင္က ဆုိသည္။
မင္းလွခံတပ္ကို ၁၈၆၀ - ၆၁ ခုႏွစ္တြင္ ျပင္သစ္ႏွင့္ အီတာလ်ံအင္ဂ်င္နီယာမ်ား အကူအညီျဖင့္
ႏိုင္ငံျခားပညာေတာ္သင္ ျမန္မာအင္ဂ်င္နီယာလူငယ္မ်ား ပူးေပါင္းတည္ေဆာက္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။
ခံတပ္တည္ေဆာက္သည့္ႏွစ္အား ျမန္မာသကၠရာဇ္အားျဖင့္ 'အေခ်ာင္ၾကံစည္ ခံတည္တည္' ဟု
အလြယ္မွတ္သားခဲ့ၾကသည္။

ခံတပ္အလ်ားမွာ အေရွ႕အေနာက္ ၁၈၄ ေပ၊ ေတာင္ေျမာက္ ၁၇၁ ေပႏွင့္ အျမင့္ ၂၆ ေပရွိၿပီး၊
ေျမသားႏွင့္ အုတ္႐ုိးထုထည္ျဖင့္ တည္ေဆာက္ထားသည္။
ခံတပ္ေအာက္ပိုင္းတြင္ စစ္သည္မ်ားေနထုိင္ရန္ႏွင့္ ရိကၡာမ်ားသုိေလွာင္ရန္ အခန္းေပါင္း ၂၁ ခန္း
ပါရွိသည္။
၁၈၈၅ ခုႏွစ္တြင္ ျဖစ္ပြားခဲ့သည့္ မင္းလွခံတပ္တုိက္ပြဲတြင္ ျမန္မာဘက္မွ မင္းထင္မင္းလွ
ရဲေခါင္သူရိန္ႏွင့္ တပ္သား ၅၀၀ ေက်ာ္တုိ႔က အေျမာက္ႀကီး ၃၅ လက္၊ ဓား၊ ေသနတ္၊ မီးေပါက္
တုိ႔ျဖင့္ ခုခံတုိက္ခုိက္ခဲ့သည္ဟု မင္းလွခံတပ္မွတ္တမ္း ေက်ာက္စာတုိင္တြင္ ေဖာ္ျပထားသည္။

မင္းလွခံတပ္တိုက္ပဲြ မွတ္တမ္းတင္ ဓာတ္ပုံ။

စတုရန္းပုံ တည္ေဆာက္ထားသည့္ မင္းလွခံ တပ္အတြင္းပိုင္းတြင္ ေျမကြက္လပ္က်ယ္ရွိသည္။
ေျမကြက္လပ္ တစ္ဖက္တစ္ခ်က္စီတြင္ ခံတပ္ေပၚတက္ေရာက္ရန္ အုတ္ေလွကားတစ္ခုစီ
ရွိေလသည္။

အုတ္႐ုိးေလွကားသည္ အနည္းငယ္ေျခလွမ္းစိပ္သေယာင္ရွိသည္။ လြန္ခဲ့ေသာႏွစ္ေပါင္း ၁၀၀ ေက်ာ္အခ်ိန္က အဂၤလိပ္ အေျမာက္ဆန္မ်ား အဆက္မျပတ္က်ေရာက္ေ ပါက္ကြဲေနခ်ိန္တြင္ ျမန္မာစစ္သည္ရဲမက္တုိ႔ ဤေလွကားထစ္မ်ားအတုိင္း တက္ကာ ဆင္းကာရွိၾကေပလိမ့္မည္။

ျမန္မာစစ္သည္ ရဲမက္တုိ႔ ေျပးလႊားေျခခ်ခဲ့ရာ ခံတပ္အုတ္႐ုိးမ်ားေပၚ ခပ္ဖြဖြလမ္းေလွ်ာက္ရင္း
ဧရာ၀တီျမစ္ျပင္ကို လွမ္းေမွ်ာ္ၾကည့္မိသည္။

တပုိ႔တြဲလဆန္းမုိ႔ ေဆာင္းလည္းမပီ ေႏြလည္းမမည္ေသာ ရာသီဥတုရပ္၀န္းႏွင့္အတူ ဧရာ၀တီျမစ္
ေရသည္ ၾကည္လင္ေအးျမစြာ။ ေရလယ္တြင္ ေက်ာက္ခ် ရပ္နားထားသည့္ သေဘၤာသည္
ၿငိမ္သက္လ်က္၊ ျမစ္ကမ္းႏွင့္ မနီးမေ၀း ေရျပင္ထက္တြင္ တံငါေလွ အခ်ဳိ႕ေမ်ာလ်က္၊ ငါးဖမ္းပိုက္
ခ်ၿပီးေသာအခ်ိန္ ကိုတံငါတုိ႔ေအးေဆးစြာ စကားေဖာင္ဖြဲ႕ ေနၾကသည္။

ျမစ္တစ္ဖက္ကမ္းတြင္ ေသာင္ျပင္ျဖဴႏွင့္ စိမ္းျမျမ ကုိင္းေတာစပ္ကုိလွမ္းျမင္ ႏိုင္သည္။
ျမဴမႈန္မႈန္ေန႔ခင္း အလင္းေရာင္ေအာက္တြင္ ျမစ္တစ္ဖက္ကမ္း ေတာင္ကုန္းေပၚက ေဂြးေခ်ာင္း
ခံတပ္ဆုိင္းဘုတ္ကုိ မသဲမကြဲ လွမ္းျမင္ရသည္။

မင္းလွခံတပ္ႏွင့္ ဓားလြယ္ခုတ္အေနအထားတြင္ ေဂြးေခ်ာင္းခံတပ္ကို တည္ေဆာက္ထားျခင္း
ျဖစ္သည္။

ဧရာ၀တီျမစ္ေၾကာင္းအတုိင္း ဆန္တက္လာမည့္ အဂၤလိပ္စစ္သေဘၤာမ်ားကို အေပၚစီးမွ
ခုခံတုိက္ခိုက္ရန္အလုိ႔ငွာ မင္းလွခံတပ္ႏွင့္ ေဂြးေခ်ာင္းခံတပ္တုိ႔ကို တစ္ခ်ိန္တည္း တည္ေဆာက္ခဲ့
ျခင္းျဖစ္သည္။

ျမစ္တစ္ဖက္တစ္ခ်က္ရွိ ခံတပ္မ်ားမွေန၍ နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္မ်ားကို ခုခံတိုက္ခုိက္ရန္ ျမန္မာဘက္မွ
ရည္ရြယ္ခဲ့ေသာ္လည္း အဂၤလိပ္စစ္တပ္မ်ားသည္ စစ္သေဘၤာမ်ားႏွင့္သာမက ကမ္းတက္တပ္ဖြဲ႕
မ်ားႏွင့္ပါ စစ္မ်က္ႏွာဖြင့္၍ ၀ုိင္း၀န္းတုိက္ ခိုက္ခဲ့ၾကေလသည္။
အဂၤလိပ္တုိ႔သည္ ေဂြးေခ်ာင္းခံတပ္ကို အလြယ္တကူ ရရွိခဲ့ေသာ္လည္း မင္းလွခံတပ္ကိုကား
ခက္ခဲပင္ပန္းစြာ တုိက္ခဲ့ရသည္ဟုု သမုိင္းမွတ္တမ္းမ်ားက ဆုိသည္။
ျမန္မာဘက္မွ အျပင္းအထန္ ခုခံတုိက္ခုိက္ခဲ့သည့္အတြက္ မင္းလွခံတပ္တုိက္ပြဲသည္ တတိယ
အဂၤလိပ္ - ျမန္မာစစ္ပြဲတြင္ အျပင္းထန္ဆုံးတိုက္ပြဲျဖစ္သည္ဟု အိႏိၵယအေျခစုိက္ အဂၤလိပ္
စစ္ဌာနခ်ဳပ္ကျပဳစုခဲ့ေသာ 'နယ္စပ္ႏွင့္ ပင္လယ္ရပ္ျခား စစ္ဆင္းေရးမ်ား' ဆုိသည့္ စစ္သမုိင္း
မွတ္တမ္းစာအုပ္တြင္ ေဖာ္ျပထားသည္။

မင္းလွခံတပ္တုိက္ပြဲတြင္ အဂၤလိပ္ဘက္မွ က်ဆုံး ရွစ္ေယာက္၊ ဒဏ္ရာရ ၂၃ ေယာက္ႏွင့္
ျမန္မာဘက္မွ ၁၇၀ က်ဆုံးၿပီး ၂၇၆ ေယာက္ကို စစ္သုံးပန္းအျဖစ္ ဖမ္းဆီးႏိုင္ခဲ့သည့္အျပင္
အဂၤလိပ္တပ္မ်ားေရာက္ရွိ မလာမီ ျမန္မာဘက္မွ က်ဆုံးစစ္သားအေလာင္းမ်ားကို ေဖ်ာက္ဖ်က္ခဲ့
ၾကသည္ဟုလည္း ၎သမုိင္းမွတ္တမ္းတြင္ ေဖာ္ျပထားသည္။

ျမန္မာ့စြယ္စုံက်မ္းအတြဲ (၉) တြင္လည္း မင္းလွခံတပ္တုိက္ပြဲအတြင္း ရတနာပုံေနျပည္ေတာ္ရွိ
ျမန္မာဘုရင့္လႊတ္ေတာ္၏ "အဂၤလိပ္ကို ခုခံလွ်င္ သူပုန္" ဟူေသာ အမိန္႔ေတာ္ကုိပင္
အေလးမမူဘဲ ေအာက္ျမစ္စဥ္၀န္ႀကီးျဖစ္ေသာ ဗုိလ္ခ်ဳပ္မင္းႀကီး မဟာသမိန္ဘရမ္း
(မင္းလက္၀ါးႀကီး)ႏွင့္ မင္းလွခံတပ္ဦးစီး လက္ေရြးႀကီး ေလွသင္းဗုိလ္ မင္းထင္မင္းလွရဲေခါင္တုိ႔က
ျမန္မာတပ္မ်ားအား အသက္ကုိ ပဓာနမထားဘဲ ရြပ္ရြပ္ခြ်ံခြ်ံခုံခံတုိက္ခုိက္ရန္ အမိန္႔ေပးခဲ့သည္ဟု
ေဖာ္ျပထားေလသည္။

မင္းလွခံတပ္ကို သိမ္းပိုက္ႏိုင္ရန္ အဂၤလိပ္စစ္တပ္မ်ားသည္ မင္းလွေအာက္ဘက္ မလြန္အရပ္မွ
စတင္ခ်ီ တက္တုိက္ခုိက္ခဲ့ၾကသည္။

၁၈၈၅ ခုႏွစ္၊ ႏို၀င္ဘာလလ ၁၇ ရက္ေန႔ နံနက္ ၁၀ နာရီအခ်ိန္မွစ၍ တုိက္ပြဲမ်ား အျပင္းအထန္
ျဖစ္ပြားခဲ့ရာ ညေန ၃ နာရီအခ်ိန္တြင္ မင္းလွခံတပ္ က်ဆုံးခဲ့သည္ဟု စာေရးဆရာ နတ္ေမာက္
ဘုန္းေက်ာ္၏ အဂၤလိပ္ ျမန္မာစစ္ပြဲႏွင့္ မင္းလွခံ တပ္စာအုပ္တြင္လည္း ေဖာ္ျပထားေလသည္။
မင္းလွခံတပ္တုိက္ပြဲအတြင္း က်ဆုံးခဲ့သည့္ အဂၤလိပ္စစ္ဗုိလ္ ေရာဘတ္အက္ရွ္တန္သီ႐ုိေဒါဂ်ဴရီအား
မင္းလွၿမိဳ႕တြင္ ျမႇဳပ္ႏွံခဲ့သည္။

မင္းလွၿမိဳ႕ သမ၀ါယမဌာန၀င္းအတြင္းရွိ သံဆူးႀကိဳးယိုင္နဲ႔နဲ႔ျဖင့္ ကာရံထားေသာ အဂၤလိပ္စစ္ဗုိလ္၏
အုတ္ဂူအား ယေန႔တုိင္ေတြ႕ျမင္ႏိုင္သည္။

မင္းလွခံတပ္တိုက္ပဲြ၌ က်ဆုံးခဲ့သည့္ အဂၤလိပ္စစ္ဗိုလ္၏ အုတ္ဂူအား ေတြ႕ရစဥ္။ ေအာင္ေဌးလႈိင္/ျမန္မာတိုင္း(မ္)

အုတ္ဂူအား ဖုံးအုပ္ထားသည့္ စက်င္ေက်ာက္ျဖဴျပားေပၚတြင္ ႏွင္းဆီပန္းပြင့္ေဖာင္း ႂကြမ်ား ထုလုပ္
ထားသည့္အျပင္ 'အမွတ္ (၁၁) ဘေဂၤါတပ္ေျခလ်င္တပ္ရင္းတြင္ ပါ၀င္တုိက္ခိုက္ခဲ့သည့္ ဒုဗုိလ္
ဂ်ဴရီအား ေအာက္ေမ့ေသာအားျဖင့္ ၎၏ ေရာင္းရင္းအရာရွိမ်ားမွ တည္သည္'ဟုလည္း
မွတ္တမ္းေရးထုိးထားေလသည္။
"ဂ်ဴရီအုတ္ဂူေဘးမွာ ရွိတာကေတာ့ ခရစ္ယာန္ဘာသာ၀င္ခ်င္း စစ္သားတစ္ေယာက္ရဲ႕ အုတ္ဂူပါ။
နာမည္ဘယ္သူဘယ္၀ါ မသိရဘူး။ ၁၉၆၀ ျပည့္ႏွစ္ေလာက္က ျမႇဳပ္ခဲ့တာလုိ႔ သိရတယ္" ဟု
အသက္ ၈၆ ႏွစ္ရွိၿပီျဖစ္သည့္ အဘဦးခ်စ္လြင္က ဆုိေလသည္။
အဂၤလိပ္စစ္ ဗုိလ္၏ အုတ္ဂူအေၾကာင္း၊ မင္းလွခံတပ္ႏွင့္ အဂၤလိပ္ - ျမန္မာတုိက္ပြဲအေၾကာင္း
ၾကဳံဖူးသမွ်၊ မွတ္သားထားသမွ်တုိ႔ကို ေျပာျပေနသည့္ အဘ ဦးခ်စ္လြင္၏ "ဟိုတေလာတုန္းက
ခံတပ္မွာ က်ဆုံးခဲ့တဲ့လူေတြ ကြ်တ္လြတ္ေအာင္ဆုိၿပီး သပိတ္သြတ္ပြဲ လုပ္ခဲ့ေသးတယ္" ဟူေသာ
စကားသံနားေထာင္ရင္း ဧရာ၀တီျမစ္ကမ္းပါးယံ အထက္က မင္းလွခံတပ္ကို ျမင္ေယာင္မိေလ
သည္။

ဒူးမေထာက္ လက္မေျမႇာက္စတမ္း တုိက္ပြဲ၀င္ခဲ့ၾကသည့္ သူရဲေကာင္း၀ိညာဥ္တုိ႔ ဧရာ၀တီျမစ္
ကမ္းပါးတြင္ ရွိေနၾကလိမ့္မည္။
ႏွစ္ေပါင္း ၁၀၀ ေက်ာ္သည့္တုိင္ မင္းလွခံတပ္က နယ္ခ်ဲ႕စစ္ပြဲအေၾကာင္း ေျပာျပခဲ့ၿပီးျဖစ္သည္။
နီရဲရဲ အုတ္႐ုိးပုံေဟာင္းတစ္ခုသာ မဟုတ္သည့္ မင္းလွခံတပ္က ၀ိညာဥ္မ်ား နားခုိရာသည္ကား...။

ျမန္မာတိုင္း(မ္)